Finał projektu upamiętnienia Ofiar Zagłady na cmentarzu żydowskim w Mszanie Dolnej kamienną macewą
W sierpniu 2022 r., na 80. Rocznicę Zagłady w Mszanie Dolnej, stanęła na cmentarzu żydowskim w Mszanie Dolnej, macewa upamiętniająca grzebane na tym cmentarzu Ofiary. Od wielu lat prowadziliśmy kwerendy archiwalne, przeprowadzaliśmy wywiady, by ustalić liczbę i losy tych Żydów, którzy w naszym mieście ginęli poza 2 zbiorowymi egzekucjami w 1942 r. Na podstawie tych prac oszacowaliśmy, że takich Ofiar, zabijanych przez praktycznie cały okres okupacji niemieckiej w Mszanie Dolnej, mogło być ok. 60-70. Udało nam się ustalić mniej więcej połowę, 36 nazwisk. Pozostałe pozostają bezimienne. Naszym pragnieniem było, by te osoby - zabijane w różnych miejscach naszego miasta, w różnym czasie i okolicznościach, ale chowane w rejonie cemntarza, miały nareszcie swój grób, a pamięć ich została należycie uczczona. Od 2021 r. uzyskaliśmy stosowne zgody na wykonanie wspólnego nagrobka w kształcie macewy, upamiętniającego te chowane wcześnej bezimiennie, w pośpiechu, bez należytego szacunku i jakichkolwiek ceremonii osoby. Pozwolenie na prace wydała Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie, która jest formalnym właścicielem cmentarza oraz Wojewódzki Konserwator Zabytków, gdyż cmentarz wpisany jest do Krajowego Rejestru Zabytków. W kwestii lokalizacji i sposobu upamiętnienia współpracowaliśmy z Komisją Rabiniczną ds.Cmentarzy. Specjalista Komisji, Aleksander Szwarc, był obecny przy wszystkich pracach ziemnych, zlokalizował także miejsca rzeczywistego pochówku zabitych, które zostały oznaczone granitowymi słupkami od Fundacji Zapomniane. Wcześniej to właśnie Fundacja oznaczyła symboliczną, drewnianą macewą istnienie grobów Ofiar na cemntarzu. Fundusze na postawienie macewy zaczęliśmy gromadzić na zrzutkach i aukcjach internetowych, wsparli nas także potomkowie mszańskich Żydów. Ostatecznie projekt udało się sfinalizować dzięki dofinansowaniu od Fundacji PZU. Projekt macewy narysowała współpracująca z nami Jolanta Kruszniewska, symbol graficzny - gękniętą gwiazdę, z której rozchodzi się światło pamięci, wykonała Rachela Antosz-Rekucka. Wykonawcą nagrobka była Firma Milbart z Mszany Dolnej.
Na górnej tablicy wyryto w języku polskim, hebrajskim i angielskim: „Przez wszystkie pokolenia upamiętnię twe imię" (Ps 45, 18)
Pamięci ofiar Zagłady, mieszkańców Mszany Dolnej i innych miejsc, pogrzebanych tu w bezimiennych mogiłach”.
Na trzech dolnych tablicach umieszczono znane nazwiska zabitych i ich wiek. Między górną a dolnymi tablicami znajduje się metalowy świecznik na znicze w kształcie menory.
Ustalone nazwiska pochowanych na cmentarzu żydowskim w Mszanie Dolnej Ofiar Zagłady:
Szymon Lejzer Beldegrün, ur. 8.06.1862
Baruch Fischgrund, ur. 9.07. 1909
Szejwach Fischgrund, ur. 10.03.1917
Fridlich Salomon, ur. 22.10.1908
Abraham Löwi, ur. 28.08.1902
Izaak Rosengarten, ur. 15.07.1916
Ascher Schmidt, ur. 19.11.1881
Arie Schmidt, ur. 25.02.1895
Chaim Schmidt, ur. 2.04.1930
Jakub Turner, ur. 26.05.1910
Sacher Berl Turner, ur. 8.07.1914
Markus Steiner, ur. 15.04.1901
Chaim Traurig, ur. 13.04.1897
Salomon Wasserlaüf, ur. 15.12.1886
Jakub Federgrün, ur. 26.02.1913
Anna Langsam, ur. 2.01.1880
Regina Langsam, 29.03.1917
Felicja Herz, ur. 5.05.1901
Janina Heublum, ur. 15.11.1907
Werejbejczyk Anna, ur. 15.07.1878
Werejbejczyk Irena, ur. 27.01.1903
Sulamit Hochmann, ur. 17.05.1936
Ewa Hochmann, ur. 14.09.1932
Owsei Chaim Warszawczyk, ur. 6.03.1871
Walter Gerson, ur. 12.12.1882
Fritz Gerson, ur. 14.10.1920
Mejlech Neufeld
Dawid Scharf
Nachman Wetscher
Metzger z zawodu szklarz
Tiefenbrunnen z Nowego Sącza z dwoma synami
Kopel ze wschodniej Małopolski
Kilka osób z rodziny Sessler
Kilka osób z rodziny Langsam
Uroczyste odsłonięcie macewy odbyło się podczas uroczystości 80. Rocznicy Zagłady w Mszanie Dolnej, 22.08.2022 r. Dokonały go Burmistrz Mszany Dolnej Anna Pękała i przedstawicielka Fundacji Sztstl Mszana Dolna, Rachela Antosz-Rekucka. Modlitwy odmówili potomkowie mszańskich Żydów, wiązanki i znicze złożyli przedstawiciele władz, urzędów i organizacji społecznych. Obecni byli proboszczowie obydwu mszańskich parafii. Przy odsłoniętej macewie dokonał się także ważny akt pojednania między potomkiem mszańskiej rodziny Gellerów, Saulem Chapnickiem, a Panią Konsul Republiki Niemiec, Ursulą Maier.
Sfinansowano ze środków Fundacji PZU, grant pozyskał nasz wiceprezes, Marek Rekucki