80. Rocznica Zagłady w Mszanie Dolnej

W dniach 21-22.08.2022 odbyły się w naszym mieście uroczystości związane z 80. Rocznicą Zagłady, której najbardziej tragiczny akt rozegrał się w Mszanie Dolnej 19.08.1942 r. (6. elul wg żydowskiej rachuby), gdy w masowej egzekucji na wzgórzu Pańskie, zostało zamordowanych blisko tysiąc osób pochodzenia żydowskiego z Mszany Dolnej, okolicy i innych miejsc. Ze względu na szabat przypadający zarówno 19.08.2022, jak i w jorcajt, przenieśliśmy nasze - organizowane we współpracy z Urzędem Miasta Mszana Dolna, Zagórzańskimi Dziedzinami, Miejskim Ośrodkiem Kultury, Miejską Biblioteką i Hufcem Gorczańskim - obchody na kolejne dni. Pierwszy z nich poświęcony był pokazaniu, jak wiele straciliśmy wraz z Zagładą: prezentowaliśmy piękno żydowskiej kultury. Odbyło się zatem oprowadzanie po cmentarzu żydowskim, warsztaty kaligrafii hebrajskiej (ale też średniowiecznej - dzień przebiegał pod hasłem spotkania kultur), wystawa wycinanki żydowskiej i innych prac związanych z kulturą i historią Żydów. Opowiedzieliśmy o wybranych świętach żydowskich, częstowaliśmy świątecznymi potrawami (rugelach, hamantasze, chałka), hummusem w 3 smakach, wykonaliśmy wspólnie sałatkę z granatów, jabłek, marchewki i bakalii z miodem na żydowski Nowy Rok - cieszyła się ogromnym powodzeniem. Dzieci zagrały w dreidel na cukierki, harcerze zorganizowali grę miejską śladami żydowskich mieszkańców Mszany, a na koniec miód w nasze serca wlał zespół Klezmorim Trio wykonując najpiękniejsze żydowskie pieśni. Na kiermaszu można było też nabyć lokalne specjały przygotowane przez regionalnych działaczy. Dzień zakończyła wspólna kolacja z przybyłymi potomkami mszańskich (i nie tylko mszańskich) Żydów.

W drugim dniu obchodów opłakiwaliśmy naszych żydowskich współmieszkańców w 2 miejscach pamięci: przy odnowionym przez naszą Fundację Sztetl Mszana Dolna (przy wsparciu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny i Ministerstwo Kultury, potomków i innych Ofiarodawców) pomniku Ofiar zbiorowej egzekucji oraz na cmentarzu żydowskim, gdzie dzięki współfinansowaniu Fundacji PZU oraz wpłatom potomków i wielu osób dobrej woli, we wspłópracy z Fundacją "Zapomniane", Komsją Rabiniczną ds. cmentarzy, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Gminą Wyznaniową Żydowską w Krakowie, upamiętniliśmy nieznane wcześniej kilkadziesiąt Ofiar Zagłady. Ceremonię rozpoczął Jakub Antosz-Rekucki autorskim utworem "Walc pamięci" dedykowanym Ofiarom. Uświetnił obchody przybyły z Izraela kantor Avraham Taylor, potomek mszańskiej rodziny Rebhunów. Żydowską modlitwę za zmarłych, Kadisz, odmówił Saul Chapnick z USA, potomek rodziny Gellerów. Ze strony katolickiej piękną refleksję nawiązującą do Księgi Hioba - ale niosącą też nadzieję - wypowiedział i modlitwę odmówił ksiądz proboszcz Jerzy Raźny z parafii św. Michała. Obecny był także proboszcz drugiej mszańskiej parafii, pw. Miłosierdzia Bożego,Tadeusz Mrowiec. Zaszczyciło nas wielu szacownych gości:

Przewodniczący GWŻ w Krakowie, Tadeusz Jakubowicz
Pani Konsul dr Ursula Maier z Konsulatu Republiki Federalnej Niemiec w Krakowie
Delegacja władz Powiatu Limanowskiego: Pani Agnieszka Orzeł, Janusz Potaczek, Bolesław Jania
Delegacja władz Gminy Mszana Dolna: Wójt Bolesław Żaba, jego zastępczyni Katarzyna Szybiak i Przewodniczący Rady Gminy Jan Chorągwicki
Przedstawicielka IPN w Krakowie, Pani Marta Gorajczyk Wożniak
Delegacja Słupskiego Ośrodka Kultury z Dyrektor Słupskiego Ośrodka Kultury, Jolantą Krawczykiewicz
Władze Miasta Mszana Dolna z Panią Burmistrz Anną Pękałą, wiecprzewodniczącą Rady Miejskiej, Janiną Flig i radnym Bogdanem Surówką
Delegacja Forum Dialogu - Jagoda Szkarłat, Hanna Gospodarczyk, Piotr Banasik
Delegacja Fundacji "Zapomniane" w osobie Pani Iwony Lewandowskiej
Delegacja Klubu Chrześcijan i Żydów "Przymierze" - Pani Anna Sieprawska oraz Maria i Janusz Poniewierscy
Delegacja Szkoły Podstawowej nr 1 w Mszanie Dolnej
Hufiec Gorczański z Hm. Ewą Jasińską, Grzegorzem Jasińskim
współpracujący z nami Liderzy Dialogu i Przyjaciele z wielu miejsc Polski, nasi wspaniali wolontariusze oraz licznie zgromadzeni mieszkańcy

Najważniejsza była jednak obecność potomków mszańskich Żydów i nielicznych ocalonych. Przybyli do nas z Izraela, USA, Nowego Sącza:

Hanna Weissberger, córka fundatora i projektodawcy pomnika na Pańskim, Kuby Weissbergera, wnuczka zamordowanego Samuela, bratanica Lusi i Loli spoczywających w zbiorowej mgile
Leba Stern Sonnenberg, wnuczka spoczywających na Pańskim Leby Fejgi i Nachuma Sternów, bratanica zamordowanego w Rabce Naftalego, córka ocalonego Izydora Sterna
Wnuczka spoczywających tu Róży i Lipmana Borgerów, siostrzenica zabitego z rodzicami Bernarda Borgera, Szoszana Rosenberg z rodziną: mężem Yehudą, córką Shiri z mężem Roiem oraz dziećmi Linoy, Nitaiem i Gayą Schlissenbergami
Córki ocalonego z Zagłady Jurka Streimera, które jednak opłakiwały tu 13 osób z rodziny, zamordowanych w Zagładzie, Rachel Segal Arama, Ayala Rubinstein z mężem Zviką i Ofra Rosenstein
Prawnuk Shulema Gellera, syn jedynej jego ocalałej wnuczki, Goldy/Jeane, Saul Chapnick
Prawnukowie Ariego Zinsa, wnuki jedynej ocalonej z rodziny, bł.pam. Dory, Chaim i Meyer Appel
Wnuczka zamordowanego tu Emila Rosenstocka, Małgorzata Gołaszewska
Wnuk zamordowanej tu Miriam Gitli Rotkopf, syn ocalonej Toni Rotkopf, Doniphan Blaire

Podczas ceremonii na cmentarzu żydowskim doszło do symbolicznej, wzruszającej sceny, gdy potomek rodziny Gellerów i Amsterdamerów, Saul Chapnick, po ważnych słowach o prawdzie, odwadze i pojednaniu, przytulił Panią Konsul Ursulę Maier. Wszyscy zresztą czuliśmy się w tych dniach jak jedna wspólna rodzina, starci i młodzi siostry i bracia w wierze, dzieci jednego Boga.

Patronat Honorowy nad wydarzeniem objęła Burmistrz Miasta, Pani Anna Pękała, za co serdecznie dziękujemy. Ogrom pracy wykonała Pani Agnieszka Józefiak Lewandowska z Działu Promocji UM, a wiceburmistrz Michał Grzeszczuk osobiście odmalował ogrodzenia obydwu miejsc pamięci. Szczególne podziękowania dla prowadzących warsztaty, wystawiających prace i aktywnie nam pomagających: Jolanta Kruszniewska, Aurelia Kotkiewicz, Sabina Duijn, Kinga Antosz, Tomek Krawczyk, Magdalena Komenza-Regnard, Anna Wencel.

Dziękujemy za udział i wkład w uroczystości każdej i każdego z obecnych. Wybaczcie, że nie jesteśmy w stanie przywołać tu wszystkich waszych imion.

Zorganizowanie obchodow nie byłoby możliwe bez wsparcia Darczynców:

Projekt realizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego

Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowegow ramach programu Narodowego Centrum Kultury: Etno Polska. Edycja 2022

Zadanie publiczne dofinansowane z budżetu Powiatu Limanowskiego

Dofinansowano ze środków Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny

Dofinansowano z budżetu państwa- ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Sfinansowano ze środków Fundacji PZU

Projekt współfinansowany przez Forum Dialogu

Granty pozyskał nasz wiceprezes, Marek Rekucki

Fot. Rachela Antosz-Rekucka/Sztetl Mszana Dolna, Piotr Banasik / Forum Dialogu