80. Rocznica Zagłady w Mszanie Dolnej
W dniach 21-22.08.2022 odbyły się w naszym mieście uroczystości związane z 80. Rocznicą Zagłady, której najbardziej tragiczny akt rozegrał się w Mszanie Dolnej 19.08.1942 r. (6. elul wg żydowskiej rachuby), gdy w masowej egzekucji na wzgórzu Pańskie, zostało zamordowanych blisko tysiąc osób pochodzenia żydowskiego z Mszany Dolnej, okolicy i innych miejsc. Ze względu na szabat przypadający zarówno 19.08.2022, jak i w jorcajt, przenieśliśmy nasze - organizowane we współpracy z Urzędem Miasta Mszana Dolna, Zagórzańskimi Dziedzinami, Miejskim Ośrodkiem Kultury, Miejską Biblioteką i Hufcem Gorczańskim - obchody na kolejne dni. Pierwszy z nich poświęcony był pokazaniu, jak wiele straciliśmy wraz z Zagładą: prezentowaliśmy piękno żydowskiej kultury. Odbyło się zatem oprowadzanie po cmentarzu żydowskim, warsztaty kaligrafii hebrajskiej (ale też średniowiecznej - dzień przebiegał pod hasłem spotkania kultur), wystawa wycinanki żydowskiej i innych prac związanych z kulturą i historią Żydów. Opowiedzieliśmy o wybranych świętach żydowskich, częstowaliśmy świątecznymi potrawami (rugelach, hamantasze, chałka), hummusem w 3 smakach, wykonaliśmy wspólnie sałatkę z granatów, jabłek, marchewki i bakalii z miodem na żydowski Nowy Rok - cieszyła się ogromnym powodzeniem. Dzieci zagrały w dreidel na cukierki, harcerze zorganizowali grę miejską śladami żydowskich mieszkańców Mszany, a na koniec miód w nasze serca wlał zespół Klezmorim Trio wykonując najpiękniejsze żydowskie pieśni. Na kiermaszu można było też nabyć lokalne specjały przygotowane przez regionalnych działaczy. Dzień zakończyła wspólna kolacja z przybyłymi potomkami mszańskich (i nie tylko mszańskich) Żydów.
W drugim dniu obchodów opłakiwaliśmy naszych żydowskich współmieszkańców w 2 miejscach pamięci: przy odnowionym przez naszą Fundację Sztetl Mszana Dolna (przy wsparciu Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny i Ministerstwo Kultury, potomków i innych Ofiarodawców) pomniku Ofiar zbiorowej egzekucji oraz na cmentarzu żydowskim, gdzie dzięki współfinansowaniu Fundacji PZU oraz wpłatom potomków i wielu osób dobrej woli, we wspłópracy z Fundacją "Zapomniane", Komsją Rabiniczną ds. cmentarzy, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków i Gminą Wyznaniową Żydowską w Krakowie, upamiętniliśmy nieznane wcześniej kilkadziesiąt Ofiar Zagłady. Ceremonię rozpoczął Jakub Antosz-Rekucki autorskim utworem "Walc pamięci" dedykowanym Ofiarom. Uświetnił obchody przybyły z Izraela kantor Avraham Taylor, potomek mszańskiej rodziny Rebhunów. Żydowską modlitwę za zmarłych, Kadisz, odmówił Saul Chapnick z USA, potomek rodziny Gellerów. Ze strony katolickiej piękną refleksję nawiązującą do Księgi Hioba - ale niosącą też nadzieję - wypowiedział i modlitwę odmówił ksiądz proboszcz Jerzy Raźny z parafii św. Michała. Obecny był także proboszcz drugiej mszańskiej parafii, pw. Miłosierdzia Bożego,Tadeusz Mrowiec. Zaszczyciło nas wielu szacownych gości:
- Przewodniczący GWŻ w Krakowie, Tadeusz Jakubowicz
- Pani Konsul dr Ursula Maier z Konsulatu Republiki Federalnej Niemiec w Krakowie
- Delegacja władz Powiatu Limanowskiego: Pani Agnieszka Orzeł, Janusz Potaczek, Bolesław Jania
- Delegacja władz Gminy Mszana Dolna: Wójt Bolesław Żaba, jego zastępczyni Katarzyna Szybiak i Przewodniczący Rady Gminy Jan Chorągwicki
- Przedstawicielka IPN w Krakowie, Pani Marta Gorajczyk Wożniak
- Delegacja Słupskiego Ośrodka Kultury z Dyrektor Słupskiego Ośrodka Kultury, Jolantą Krawczykiewicz
- Władze Miasta Mszana Dolna z Panią Burmistrz Anną Pękałą, wiecprzewodniczącą Rady Miejskiej, Janiną Flig i radnym Bogdanem Surówką
- Delegacja Forum Dialogu - Jagoda Szkarłat, Hanna Gospodarczyk, Piotr Banasik
- Delegacja Fundacji "Zapomniane" w osobie Pani Iwony Lewandowskiej
- Delegacja Klubu Chrześcijan i Żydów "Przymierze" - Pani Anna Sieprawska oraz Maria i Janusz Poniewierscy
- Delegacja Szkoły Podstawowej nr 1 w Mszanie Dolnej
- Hufiec Gorczański z Hm. Ewą Jasińską, Grzegorzem Jasińskim
- współpracujący z nami Liderzy Dialogu i Przyjaciele z wielu miejsc Polski, nasi wspaniali wolontariusze oraz licznie zgromadzeni mieszkańcy
Najważniejsza była jednak obecność potomków mszańskich Żydów i nielicznych ocalonych. Przybyli do nas z Izraela, USA, Nowego Sącza:
- Hanna Weissberger, córka fundatora i projektodawcy pomnika na Pańskim, Kuby Weissbergera, wnuczka zamordowanego Samuela, bratanica Lusi i Loli spoczywających w zbiorowej mgile
- Leba Stern Sonnenberg, wnuczka spoczywających na Pańskim Leby Fejgi i Nachuma Sternów, bratanica zamordowanego w Rabce Naftalego, córka ocalonego Izydora Sterna
- Wnuczka spoczywających tu Róży i Lipmana Borgerów, siostrzenica zabitego z rodzicami Bernarda Borgera, Szoszana Rosenberg z rodziną: mężem Yehudą, córką Shiri z mężem Roiem oraz dziećmi Linoy, Nitaiem i Gayą Schlissenbergami
- Córki ocalonego z Zagłady Jurka Streimera, które jednak opłakiwały tu 13 osób z rodziny, zamordowanych w Zagładzie, Rachel Segal Arama, Ayala Rubinstein z mężem Zviką i Ofra Rosenstein
- Prawnuk Shulema Gellera, syn jedynej jego ocalałej wnuczki, Goldy/Jeane, Saul Chapnick
- Prawnukowie Ariego Zinsa, wnuki jedynej ocalonej z rodziny, bł.pam. Dory, Chaim i Meyer Appel
- Wnuczka zamordowanego tu Emila Rosenstocka, Małgorzata Gołaszewska
- Wnuk zamordowanej tu Miriam Gitli Rotkopf, syn ocalonej Toni Rotkopf, Doniphan Blaire
Podczas ceremonii na cmentarzu żydowskim doszło do symbolicznej, wzruszającej sceny, gdy potomek rodziny Gellerów i Amsterdamerów, Saul Chapnick, po ważnych słowach o prawdzie, odwadze i pojednaniu, przytulił Panią Konsul Ursulę Maier. Wszyscy zresztą czuliśmy się w tych dniach jak jedna wspólna rodzina, starci i młodzi siostry i bracia w wierze, dzieci jednego Boga.
Patronat Honorowy nad wydarzeniem objęła Burmistrz Miasta, Pani Anna Pękała, za co serdecznie dziękujemy. Ogrom pracy wykonała Pani Agnieszka Józefiak Lewandowska z Działu Promocji UM, a wiceburmistrz Michał Grzeszczuk osobiście odmalował ogrodzenia obydwu miejsc pamięci. Szczególne podziękowania dla prowadzących warsztaty, wystawiających prace i aktywnie nam pomagających: Jolanta Kruszniewska, Aurelia Kotkiewicz, Sabina Duijn, Kinga Antosz, Tomek Krawczyk, Magdalena Komenza-Regnard, Anna Wencel.
Dziękujemy za udział i wkład w uroczystości każdej i każdego z obecnych. Wybaczcie, że nie jesteśmy w stanie przywołać tu wszystkich waszych imion.
Zorganizowanie obchodow nie byłoby możliwe bez wsparcia Darczynców:
Projekt realizowany przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego
Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowegow ramach programu Narodowego Centrum Kultury: Etno Polska. Edycja 2022
Zadanie publiczne dofinansowane z budżetu Powiatu Limanowskiego
Dofinansowano ze środków Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny
Dofinansowano z budżetu państwa- ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Sfinansowano ze środków Fundacji PZU
Projekt współfinansowany przez Forum Dialogu
Granty pozyskał nasz wiceprezes, Marek Rekucki
Fot. Rachela Antosz-Rekucka/Sztetl Mszana Dolna, Piotr Banasik / Forum Dialogu